List otwarty do Przewodniczącej Komisji Europejskiej w sprawie systemu dyscyplinarnego wobec sędziów w Polsce i konieczności pilnego zarządzenia środków tymczasowych w sprawie Komisja przeciwko Polsce (C-791/19)
Od momentu wszczęcia przez Komisję Europejską, w kwietniu 2019 r., trzeciego postępowania dotyczącego powtarzających się ataków polskich władz na praworządność, sytuacja uległa znacznemu pogorszeniu. Doszliśmy obecnie do bezprecedensowego etapu, w którym polscy sędziowie poddawani są represjom w postaci licznych postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych, a także innych sankcji w reakcji na stosowanie prawa Unii zgodnie z interpretacją Trybunału Sprawiedliwości lub kierowanie przez nich pytań prejudycjalnych.
Co więcej, polskie władze otwarcie podważają znaczenie ostatnich wyroków TSUE i, pozostającej poza ich wpływami, Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego. Orzeczenia te dotyczą tak Izby Dyscyplinarnej, której status kwestionowany jest obecnie w ramach wspomnianego postępowania, jak i nowej Krajowej Rady Sądownictwa, której zależność od polityków skłoniła Europejską Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) do zawieszenia jej członkostwa w tym organie.
Jako przedstawiciele organizacji pozarządowych i społeczności akademickiej, zajmujący się kwestiami praworządności i ochrony praw człowieka, kierujemy ten list otwarty, by zaapelować do Pani o podjęcie natychmiastowych działań w celu powstrzymania rosnącego chaosu prawnego w Polsce.
Powtarza Pani, że „nie ma kompromisów, jeśli chodzi o przestrzeganie praworządności”. Dlatego też zwracamy się z prośbą o skierowanie do Trybunału Sprawiedliwości wniosku o zarządzenie środków tymczasowych w sprawie Komisja przeciwko Polsce (C-791/19), rozpoznawanej obecnie przez TSUE. Brak środków tymczasowych pozwala polskim władzom otwarcie represjonować sędziów – podejmujących próby stosowania i egzekwowania prawa Unii – przy pomocy dwóch instytucji, które de facto kontrolują: Izby Dyscyplinarnej i Krajowej Rady Sądownictwa.
Czas najwyższy zaakceptować fakt, że mamy do czynienia z sytuacją, w której prawo Unii przestało działać. Wobec tego, zanim sytuacja ta ulegnie dalszemu pogorszeniu lub dojdzie do wywołania nieodwracalnej szkody, niezbędne jest zarządzenie środków tymczasowych.
Poprzednia Komisja zażądała środków tymczasowych w sprawie, w której rządzący próbowali przejąć polski Sąd Najwyższy, skracając wiek przejścia w stan spoczynku jego sędziów (C-619/18 R). Trybunał Sprawiedliwości uwzględnił ten wniosek i nakazał Polsce utrzymać status quo do czasu rozstrzygnięcia sprawy.
Biorąc pod uwagę, że polskie władze otwarcie kwestionują znaczenie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości i aktywnie działają na rzecz powstrzymania polskich sędziów od stosowania prawa Unii – w momencie, gdy w TSUE rozpoznawana jest skarga dotycząca prób podważania niezawisłości sędziów przy pomocy nowego systemu dyscyplinarnego – konieczne jest podjęcie przez Komisję nowych działań. Są one konieczne po to, by nie udaremnić jej możliwości wyegzekwowania przyszłego wyroku, niezależnie od tego, jak zakończy się to postępowanie. Środki tymczasowe są zatem niezbędne, ponieważ gdyby polski rząd skutecznie zastraszył i/lub usunął sędziów najbardziej skłonnych stosować prawo Unii i, ogólniej, bronić praworządności, będzie już za późno, by skarga Komisji mogła mieć jakikolwiek wpływ zanim TSUE uzna, że Polska – po raz trzeci z rzędu – naruszyła zasadę niezawisłości sędziowskiej.
Dlatego właśnie Komisja, w kontekście trwającego postępowania, powinna zwrócić się do TSUE o zarządzenie wobec Polski pilnego przyjęcia następujących środków tymczasowych:
– powstrzymanie się od wszelkich działań wobec sędziów, w tym od prowadzenia postępowań wyjaśniających lub dyscyplinarnych, związanych z treścią orzeczeń sądowych oraz wniosków o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym;
– zapewnienie, że Izba Dyscyplinarna wstrzyma wszelkie swoje działania z uwagi na orzeczenie TSUE (sprawy połączone: C-585/18, C-624/18 i C-625/18) i wyrok Sądu Najwyższego, zgodnie z którymi nie jest ona „sądem” w rozumieniu prawa Unii i prawa polskiego, a ponadto, że właściwe podmioty, w tym rzecznicy dyscyplinarni i prokuratorzy, wstrzymają kierowanie do tej izby środków prawnych;
– zapewnienie, że Prezes Izby Dyscyplinarnej (lub osoba pełniąca jego obowiązki) nie będzie wyznaczał sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji, właściwych do spraw dotyczących sędziów sądów powszechnych, oraz że tak wyznaczone sądy nie będą rozpoznawały spraw i wydawały orzeczeń;
– zapewnienie, że osoby powołane do Izby Dyscyplinarnej nie będą uczestniczyły w organach Sądu Najwyższego – w tym w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Sądu Najwyższego – w procedurach zmierzających do osadzenia stanowiska Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, które zostanie opróżnione w kwietniu 2020 r., lub prezesów Sądu Najwyższego kierujących poszczególnymi izbami;
– zapewnienie, że Krajowa Rada Sądownictwa powstrzyma się od podejmowania działań zmierzających do powołania osób na stanowiska sędziowskie, w tym do Izby Dyscyplinarnej, jak również – bardziej ogólnie – działań i oświadczeń publicznych, które naruszają niezawisłość polskich sędziów.
Chcielibyśmy, by ten list otwarty nie był potrzebny. Niestety, jest już powszechnie wiadome, że polskie władze rozmyślnie ignorowały liczne zalecenia Komisji od momentu, gdy w styczniu 2016 r. wszczęła ona procedurę naruszenia praworządności wobec Polski. Zamiast postrzegać dialog w sprawie rządów prawa jako przestrogę i okazję do przywrócenia praworządności, rządzący w Polsce zintensyfikowali represje wobec niezależnych sędziów i prokuratorów.
Właśnie przekroczono rubikon: polskie władze podejmują aktywne działania mające na celu niezastosowane się do orzeczenia TSUE z 19 listopada 2019 r. i wyroku Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2019 r. – twierdząc, że żadne z tych rozstrzygnięć, z prawnego punktu widzenia, nie ma wpływu na dalsze funkcjonowanie Izby Dyscyplinarnej i Krajowej Rady Sądownictwa.
Strategia rządzących jest jasna: działać za pomocą faktów dokonanych i ukrywać się za zasłoną legalności, polegając na przejętym Trybunale Konstytucyjnym, nowej Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego i zawieszonej przez ENCJ Krajowej Radzie Sądownictwa, aby ograniczyć skuteczność prawa Unii w Polsce, kiedy może to być korzystne dla rządzącej większości.
Ataki na niezawisłość sędziowską, które obserwujemy obecnie w Polsce, nie mają precedensu w historii Unii Europejskiej. Chaos prawny, jaki z pewnością nastąpi, będzie pokłosiem jawnego i celowego zignorowania przez polskie władze obowiązków nałożonych na nie tak przez unijny, jak i polski system prawny. W przypadku braku natychmiastowej reakcji na te zdarzenia – w postaci środków tymczasowych – nie będziemy mieć wątpliwości, że będzie to początek końca wspólnego i wzajemnie powiązanego systemu prawnego Unii Europejskiej.
„Europa, która chroni, musi również stać na straży wymiaru sprawiedliwości i podstawowych wartości UE. Zagrożenia dla praworządności podważają prawne, polityczne i gospodarcze podstawy naszej Unii. Praworządność jest kluczowym elementem wizji Unii przedstawionej przez przewodniczącą Ursulę von der Leyen – Unii opartej na równości, tolerancji i sprawiedliwości społecznej” – głosi jeden z postulatów zamieszczonych na stronie internetowej Komisji.
Przyszedł czas, by wcielić te słowa w życie i natychmiast skierować wniosek o zarządzenie środków tymczasowych – po to, by zachować to, co zostało z rządów prawa w Polsce, w momencie, gdy można jeszcze zapobiec ich kompletnej destrukcji.
Z poważaniem,
Profesor Laurent Pech, Uniwersytet Middlesex w Londynie
Profesor Kim Lane Scheppele, Uniwersytet w Princeton
Profesor Wojciech Sadurski, Uniwersytet Sydnejski, Uniwersytet Warszawski
Profesor Alberto Alemanno, HEC Paris
Dr hab. Leszek Balcerowicz, Szkoła Główna Handlowa
Dr hab. Ryszard Balicki, Uniwersytet Wrocławski
Profesor Petra Bárd, Uniwersytet Środkowoeuropejski
Profesor Gráinne de Búrca, Uniwersytet Nowojorski
Profesor Paul Craig, Uniwersytet Oksfordzki
Dr Tom Gerald Daly, Melbourne School of Government
Profesor Gábor Halmai, Europejski Instytut Uniwersytecki
Profesor R. Daniel Kelemen, Uniwersytet Rutgersa
Profesor Dimitry Kochenov, Uniwersytet w Groningen
Dr hab. Tomasz Tadeusz Koncewicz, Uniwersytet Gdański
Dr hab. Marcin Matczak, Uniwersytet Warszawski
Profesor John Morijn, Uniwersytet w Groningen
Profesor Sébastien Platon, Uniwersytet w Bordeaux
Profesor Roman Wieruszewski, Polska Akademia Nauk
Profesor Jerzy Zajadło, Uniwersytet Gdański
Amnesty International
Amnesty International Polska
Archiwum Osiatyńskiego
Forum Obywatelskiego Rozwoju – FOR
Forum Współpracy Sędziów
Fundacja Centrum im. Profesora Bronisława Geremka
Fundacja im. Stefana Batorego
Fundacja Panoptykon
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Instytut Prawa i Społeczeństwa INPRIS
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Sędziów Sądów Administracyjnych
Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego
Stowarzyszenie im. Prof. Zbigniewa Hołdy
Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”
Stowarzyszenie Sędziów „THEMIS”
Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex Super Omnia”
Wolne Sądy