24 lutego 2025 r. Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego zajęło stanowisko, zgodnie z którym sędziowie sądów administracyjnych nie powinni brać udziału w procesie tworzenia prawa, zarówno w powołanych w tym celu komisjach, jak i jako autorzy opinii, niezależnie od otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia. Powyższe stanowisko Kolegium nie dotyczy organów reprezentujących Naczelny Sąd Administracyjny (§ 1 stanowiska, https://www.nsa.gov.pl/ogloszenia/stanowisko-kolegium-naczelnego-sadu-administracyjnego-w-sprawie-udzialu-sedziow-sadow-administracyjnych-w-debacie-o-charakterze-politycznym,news,182,1123.php).
Zarząd Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych zauważa, że sędziemu i zarazem obywatelowi przysługuje prawo wolności wypowiedzi (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP, art.10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności) oraz prawo zrzeszania się (art. 58 ust. 1 Konstytucji RP, art. 11 powołanej Konwencji). Niewątpliwie prawa te, z uwagi na treść art.178 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, doznają pewnych ograniczeń w zakresie działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku Żurek v. Polsce (wyrok Izby ETPC z 16.06.2022 r., skarga nr 39650/18, HUDOC) stwierdził, że „ocenia sytuację skarżącego, który był nie tylko sędzią, lecz także członkiem rady sądownictwa i jej rzecznikiem prasowym. Trybunał zauważa jednak, że podobne podejście miałoby zastosowanie do każdego sędziego, który korzysta z wolności wyrażania opinii (…) w celu obrony rządów prawa, niezawisłości sędziowskiej lub innych podobnych wartości będących przedmiotem debaty nad kwestiami leżącymi w interesie ogólnym. Jeżeli sędzia wygłasza takie wypowiedzi nie tylko w swoim osobistym imieniu, lecz także w imieniu rady sądowniczej, stowarzyszenia sędziowskiego lub innego organu reprezentującego środowisko sędziowskie, ochrona przyznana temu sędziemu będzie wzmocniona” (par. 222).” W sprawie Baka v. Węgrom (wyrok Wielkiej Izby ETPC z 23.06.2016 r., skarga nr 20261/12, HUDOC) Trybunał stwierdził, że „skarżący wyrażał swoje poglądy i krytykę w przedmiocie (…) reform mających wpływ na sądownictwo, na temat kwestii związanych z funkcjonowaniem i reformą systemu wymiaru sprawiedliwości, niezawisłości i nieusuwalności sędziów oraz obniżenia wieku emerytalnego sędziów; są to kwestie istotne z perspektywy interesu publicznego (…). W związku z tym (…) stanowisko i wypowiedzi skarżącego (…) wymagają wysokiego stopnia ochrony jego wolności słowa i ścisłej kontroli w zakresie dopuszczalności jakichkolwiek ingerencji, przy odpowiednio wąskim marginesie oceny przyznanym władzom pozwanego państwa” (Baka przeciwko Węgrom, par. 171, argumentacja powtórzona w sprawie Żurek przeciwko Polsce, par. 224)” . W sprawie Żurek przeciwko Polsce Trybunał uznał, że „ogólne prawo sędziów do wolności wyrażania opinii w kwestiach dotyczących funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości może przekładać się na analogiczny obowiązek wypowiadania się w obronie rządów prawa i niezawisłości sądów, gdy te podstawowe wartości są zagrożone” (par. 222). W opinii nr 3 z 2002 r. Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich oraz z Zasad z Bangalore (Por. The Bangalore Principles of Judicial Conduct 2012 (http://www. unodc.org/pdf/ crime/corruption/judicial_group/Bangalore_principles.pdf; dostęp: 21.05.2019 r.) Commentary on The Bangalore Principles of Judicial Conduct September 2007, United Nations Office on Drugs and Crime,https://www.unodc.org/documents/corruption/publications_unodc_commentary-e.pdf) wynika m.in. że sędziowie są jak najbardziej uprawnieni do brania udziału w debatach publicznych dotyczących krajowej polityki sądowej. Powinni wręcz konsultować projektowane zmiany i odgrywać „aktywną” rolę w przygotowywaniu aktów prawnych dotyczących statusu sędziego i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Przyjmowane jest również, że sędziowie mogą także, choć z zachowaniem powściągliwości, wypowiadać się o sprawach, „które są politycznie kontrowersyjne”, a które bezpośrednio wpływają na działalność sądów, niezależność sądownictwa (włączając w to kwestię sędziowskich zarobków), administrację systemem sądownictwa lub integralność osobistą sędziego.”
Stanowisko Kolegium NSA pozostaje w jawnej sprzeczności z powołanymi wyżej poglądami.